Şam Kalesi:
Antik kentin kuzeybatı köşesinde yer alan Şam Kalesi, ilk olarak 1076 yılında Türkmen savaş ağası Aziz Bin Avak el-Havarzami döneminde tahkim edilmiştir. Şam Kalesi onun döneminde tamamlanmamış olsa da, sonraki hükümdar Ebu Said Tac el-Devleh Tatash el-Seljuqi kalenin genişletilmesini ve tadilatını denetlemiştir.
Sonraki yüzyıllarda Şam Kalesi, Haçlıların ve rakip Müslüman orduların sayısız kuşatması nedeniyle birkaç kez restorasyondan geçmiştir. 1154 yılında Nureddin Mahmud Zenki Şam’ı başarıyla ele geçirdi ve kaleyi kendi ikametgâhı haline getirdi. Onun yönetimi altında, 1170 yılındaki bir depremin ardından yapılan onarımlarla birlikte şehrin surlarında önemli iyileştirmeler yapılmıştır.
Nureddin’in 1174’teki ölümünden kısa bir süre sonra Selahaddin Yusuf Bin Eyüp şehrin kontrolünü ele geçirdi. Şam Kalesi’ne bir kule ekledi ve konut binalarını restore etti. Selahaddin’in 1193’te ölümünün ardından yaşanan bir istikrarsızlık döneminin ardından, el-Aadil Seyfüddin Ebu Bekir Bin Eyüp sonunda Şam üzerinde otoritesini kurdu.
1203 ve 1216 yılları arasında el-Aadil Seyfüddin kalenin kapsamlı bir şekilde yeniden inşasını gerçekleştirmiştir. Bu çabanın nedeni kısmen 1200 ve 1202’deki depremler olsa da, esas olarak kuşatma savaşındaki ilerlemelere karşılık savunmayı güçlendirme ihtiyacından kaynaklanıyordu. Ancak el-Aadil Seyfüddin’in 1218’deki ölümünden sonra şehir uzun bir istikrarsızlık ve iktidar mücadelesi dönemi yaşadı.
1260 yılında Moğollar Şam’ı fethetmiş ve şehrin savunmasının önemli bir kısmını sökmüşlerdir. Ancak daha sonra Memlükler tarafından yenilgiye uğratıldılar ve kale el-Zahir Rükneddin Baybars el-Bandakdari önderliğinde yeniden inşa edildi. Kale 1300 yılında Moğollar tarafından başka bir kuşatmaya maruz kalmış ve bunun sonucunda doğu tarafı önemli ölçüde hasar görmüştür.
14. yüzyıl boyunca Kahire ve Halep hükümdarları arasındaki çatışmalar şehrin daha fazla kuşatılmasına yol açmıştır. 1400-1401 yıllarında Moğollar şehri bir kez daha kuşattığında kale daha fazla yıkıma uğradı. Madencilik faaliyetleri kuzeybatı kulesinin çökmesine neden olarak garnizonun teslim olmasına ve kale savunucularının yıkıcı bir katliama uğramasına yol açtı. Emevi Camii de ateşe verildi. Hasar 1407 yılında onarılmış, 15. yüzyılın sonları ve 16 . yüzyılın başlarında da restorasyon çalışmaları yapılmıştır.
16 . yüzyılın büyük bir bölümünde Osmanlı İmparatorluğu Şam’ı kontrol etti ve piyadeleri kaleyi işgal etti. Bu dönem nispeten istikrarlı olmasına rağmen, Osmanlı birlikleri, şehir valileri ve Şam sakinleri arasında zaman zaman yaşanan çatışmalar Şam Kalesi’nin daha fazla zarar görmesine neden olmuştur. 1759’da meydana gelen bir deprem batı ve güney duvarlarının yıkılmasına neden olmuş, ancak 1761’de onarımlar gerçekleştirilmiştir.
1860 yılında Lübnan’dan kaçan Hıristiyan mülteciler, mezhepsel gerilimlerin kentin Hıristiyan nüfusuna karşı katliamlara dönüşmesinin ardından kaleye sığındı. Avrupalı gezginler 1895 yılında kalenin savunmasının iyi durumda olduğunu, ancak iç yapıların harabe halinde olduğunu rapor etmişlerdir. Kale,19. yüzyılın sonlarından 1986 yılına kadar Osmanlı yönetimi, Fransız Mandası ve sonrasında kışla ve hapishane olarak hizmet vermiştir.
Halep’teki muadiline kıyasla daha az heybetli olan Şam Kalesi, kuzey duvarları boyunca uzanan Barada Nehri dışında hiçbir doğal savunmaya sahip olmayan düz bir arazide yer almaktadır. Restorasyon çalışmaları son on yıldır devam etmekle birlikte, iç mekanın büyük bir kısmı harabe halindedir. Geniş avlu zaman zaman ziyaretçilere açıktır, ancak dış duvarlar boyunca yapılacak bir yürüyüş surlara en iyi bakışı sağlar.
Ayakta kalan on iki kule arasında, Souq al-Hamidiyeh’in girişinde yer alan güneybatı kulesi özellikle dikkat çekicidir. En büyük kule, 21 metreye 23 metre ölçüleriyle 1209 yılına tarihlenen kuzeybatı kulesidir. El-Aadil Seyfüddin döneminde inşa edilen doğu girişi, mukarnaslarla süslü bir geçide sahiptir ve dört büyük sütunla desteklenen nefes kesici kubbeli bir salona açılır.
